Mahir Adıbeş Gezdi ve Yazdı- Açtırmayın Bize Bu Sayfayı
Yukarı Kırzı Köyü Bayburt’tan otuz beş dakika uzakta. Yeşillikler arasında şirin bir köy. Köye varınca arabamızı park yerine çektik. Yan tarafta kahvehanenin önünde oturanlara selam verdik. Köşede duvarın dibindeki çeşmede oluktan buz gibi, pırıl pırıl sular akıyor. Çocuklar, hanım hemen oraya yöneldiler. Nerede çeşme görseler suyu boşa gitmesin ister gibiler. Ellerimizi, yüzlerini yıkayıp sudan içtik. Orada olanlarla ayaküstü kısa sohbet ettik. Geliş sebebimizi söyledik, “İffet Anıtı” hakkında bilgi alacaktık. Oradakiler bize yardımcı olsun diye telefon edip bir kişiyi çağırdılar. Adam bu konuyu çok iyi biliyordu. Meğer bizim duyduklarımızın şekil olarak doğru ama olayın anlatılanlardan daha fazlası var. Adam bize olay yerlerini göstererek gezdirdi ve anlattı. Anladık ki şu an İffet Anıtı olan yer temsili. Olaylar bir alt sokakta olmuş. Ermeniler öteki sokakta iki genç kıza tecavüz yaptığı duyulunca Türklerden on sekiz genç kız Ermeni tecavüzünden kurtarmak için kendilerini su kuyularına atmışlar. Yalnız köyde ciddi manada katliam yapılmış.
Bayburt Ruslar tarafından 1916’da işgal edilmiş. O tarihin köy kütüklerine göre neredeyse köylerde ergin erkek kalmamış. Osmanlının Balkan savaşları, Rus Savaşları, Yemen, Fas, Tunus, Arap Çölleri derken Anadolu’nun köylerindeki Türk Erkekler gidip dönmemişler, köyler sahipsiz kalmış. Köylerde yaşlılar, sakatlar, kadınlar ve çocuklar kalmış. Bayburt’taki işgal hareketiyle birlikte Ekim 1917’de Ruslar Bolşevik İhtilali sonucu buradan çekilirken yıllarca beraber yaşadığımız, dost bildiğimiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda milletin en güvenilir kişiler olarak gösterdiği Ermenilere, silahları devrederek bu topraklardan ayrılmışlar. Asıl çile ve ıstırap ondan sonra başlamıştır. İşte Yukarı Kırzı’da Ermeniler bu insanlık dışı katliamı yapmışlar. Burada genç kızlarımız, kadınlarımız; namuslarını kurtarmak için kendilerini kuyulara atarak canlarına kıymışlardır. Bu dönem seferberlik yıllar çok sayıda Türk insanı yurdun içlerine doğru göçüp gitmiş. Daha doğrusu Ermeni katliamına dayanamadığından kaçmışlar.
Biz bu olayı yerinde araştırmak için Yukarı Kırzı Köyüne geldik.
Önce İffet Anıtı’nı gezdik, o günü unutturmamak için doğru düşünülmüş bir abide. Yapanlar, emeği geçenler sağ olsunlar. İçerideki toprak ev ise o anın heyecanıyla dikkat çekiyor. Hele tavandaki kırmanı bizim tandır evlerimizi andırıyor. Tereklerdeki sahanlar, yayık, küpler, bakır bulgur kazanları, saban, düven ve ortadaki ibrik başında duran kerhiz o günleri hatırlatıyor. Bir de köşedeki su kuyusu temsili de olsa görenlerin canını acıtıyor. Bazı bilgileri kısa kısa buradaki yazılardan da edinmek mümkündür.
Biz asıl meselenin olduğu yerleri gezmek, görmek istiyorduk. Sağ olsun, köy sakinleri ve köyden bize yardımcı olan rehberimiz bizi tek tek anlatarak gezdirdi. Olayın aslı bir alt sokakta geçiyor. Toprak damlı, yığma taştan yapılmış evlerin içerisinde derin su kuyuları bulunmakta. Bu evler şu anda çökmüş, kapıları kapalı. Kızların kendilerini attığı üç kuyu tespit edilmiş. Bu kuyulara kendini atan on sekiz kız var. Kuyunun birinin bulunduğu mekân bu günlerde temizlenmiş, ziyarete açılmış. En çok kızların bu kuyuda olduğu söyleniyor. Kuyu ortaya çıkarılmış, üzeri kapalı görebiliyorsunuz. Diğer iki evden birinin ise çoğu çökmüş ama içeriye girdim. Dışarıdakiler üzerime yıkılacağını söylemelerine rağmen, içeriyi iyiden iye gezdim. Büyük bir ev ama çok tarafı çökmüş ve çökmek üzere. Üçüncü ev de terk edilmiş, üzeri çökmüş, kuyu çöküntünün altında kalmış.
Bu manzarayı görünce ben de o kızlarımızla o günleri yaşadım. Ermeniler gemi azıya almış, köydeki kızlara saldırıyorlar. Köyden yaşlı bir Türk evden bıçağı alıp üç Ermeni ırz düşmanını öldürüyor. Onu da orada öldürüyorlar derken köy karışıyor. Köyde tecavüz ve katliam başlıyor. Ermenilere karşı koyacak kimse yok. Kadınlar karşı koymak istiyorlar ama Ruslar giderken silahları Ermenilere bırakmışlar. Köyde ciddi bir katliam yapılıyor. Artık bu vahşetin boyutları tespit edilip açıklanması gerekiyor. Aldığımız habere göre de kızların kendilerini attıkları kuyuların da üzeri temizlenip ziyarete açılacak. Bu olay çok geç kalınmış bir olay bir an önce o evler kamulaştırıp âlemi ibret için ziyarete açılmalı.
Türk Milleti bu olanları sakın unutma. Git Bayburt’un Yukarı Kırzı Köyünde Ermenilerin yaptığı katliamın izlerini gör.
Kahvenin önünde duvarın gölgesine köy sakinleriyle beraber oturduk. Çok güzel bir çay yapılmış, çaylarımızı içerken sohbet ettik. Onlar anlattı biz dinledik. O gün olanları duydukça içim sızladı, öfkelendim, gözlerime yaş yürüdü. Can tatlı derler ama Türk kızı namusunu canına tercih ediyor. O kuyulara on sekiz kadınımız kendini atıyor. Bir tanesinin kocası askerde, kucağında bebeği var. Bebeğini kuyunun kenarına bırakıp kendini kuyuya atmış. O bebek büyüyor. Yakın yıllarda ölmüş. “Ah keşke yıllar önce gelseydim buraya,” diyorum kendi kendime.
Ermenilerin Yukarı Kırzı Köyünde yaptıkları katliamın izleri apaçık ortada. Köy halkına teşekkür ediyorum bu acıyı unutmamış ve unutturmamışlar. Çünkü bu olayları bu ülkede kapatmak isteyen hatta Ermenileri mağdur göstermek isteyen çok kişi var…
O şerefli kadınlarımıza Allah rahmet etsin. Köyde bana yardımcı olan ve çok güzel bir çay ikram eden insanlara da teşekkür ediyorum.
***
Hani Bayburt en zalimce Ermeni katliamlarının yapıldığı yerdi. Yüzlerce Türk Taş Mağazalara doldurulup yakılmıştı. Belediye başkanı da orada öldürülmüş. Ne tez unuttuk bu olanları?
Bayburt’a Taş Mağazaları aradık. Tarihte geçiyor ya görmek istedik. Burası Ermenilerin 1916-1918 tarihleri arasında Türkleri yaktıkları dükkânların olduğu yerler.
Üzüldük, Taş Mağazaların olduğu yerlerde yeller esiyor. Altı dükkân üstü üç kat bina yapılmış. İşte bir utanç abidesi böylece yok edilmiş. Bunu Ermeniler yapsaydı derdik ki utandıklarından yok ettiler ya siz?
Vicdanları sızlatan bir durum! Yüzlerce insanın yakıldığı yer tamamen yok edilmiş. Orası âleme ibret için o şekliyle korunmalı ve Ermenilerin katliam yapıldığı yer olarak görüşe açık tutulmalıydı. Bundan sonra o kadar bu olayları anlatın ki size kimse inanmaz.
